Jak Stworzyć w Muzeum Narrację Dostępną dla Osób z Różnymi Niepełnosprawnościami? Praktyczny Poradnik
Muzea, od lat będące skarbnicami wiedzy i kultury, coraz częściej stają przed wyzwaniem: jak opowiadać historie w sposób, który dotrze do każdego zwiedzającego, niezależnie od jego możliwości? Dostępność w muzeum to nie tylko fizyczna adaptacja przestrzeni, ale przede wszystkim tworzenie narracji, które są zrozumiałe i angażujące dla osób z różnymi niepełnosprawnościami – wzroku, słuchu, ruchowymi oraz intelektualnymi. To swoiste odkodowanie eksponatów, by ich przesłanie mogło wybrzmieć dla wszystkich. To element szerszego projektu, jakim jest Ciche Eksponaty, Głośne Historie, mający na celu uczynienie muzeów miejscem inkluzywnym.
Ten poradnik ma na celu dostarczyć praktycznych wskazówek, które pomogą muzeom w tworzeniu dostępnych narracji. Traktujmy to jak mapę, którą wspólnie możemy dostosować do specyfiki konkretnej placówki i jej zbiorów.
Zrozumienie Potrzeb Osób z Różnymi Niepełnosprawnościami
Pierwszy krok to zrozumienie specyfiki różnych niepełnosprawności i ich wpływu na sposób, w jaki osoba odbiera informacje. Osoba niewidoma potrzebuje innych bodźców niż osoba niesłysząca. Osoba z niepełnosprawnością ruchową może mieć trudności z dostępem do niektórych eksponatów, a osoba z niepełnosprawnością intelektualną może potrzebować uproszczonych informacji. To oczywiste, ale często zapominane.
Osoby niewidome i słabowidzące: Potrzebują alternatywnych sposobów doświadczania ekspozycji, takich jak audiodeskrypcja, modele dotykowe, powiększone druki i teksty w alfabecie Braille’a. Ważna jest także dobra orientacja w przestrzeni, którą można zapewnić poprzez wyraźne oznaczenia i mapy tyflograficzne.
Osoby niesłyszące i słabosłyszące: Kluczowe są tłumaczenia na język migowy (PJM), napisy do filmów i nagrań audio, a także systemy pętli indukcyjnych poprawiające jakość dźwięku dla osób korzystających z aparatów słuchowych. Warto rozważyć wizualizację dźwięków, np. poprzez graficzne reprezentacje.
Osoby z niepełnosprawnością ruchową: Ważne jest zapewnienie dostępności architektonicznej – rampy, windy, przestronne przejścia, odpowiednio dostosowane toalety. Należy również pamiętać o wygodnych miejscach do siedzenia w różnych punktach ekspozycji. Interaktywne eksponaty powinny być dostępne dla osób poruszających się na wózkach.
Osoby z niepełnosprawnością intelektualną: Potrzebują uproszczonych tekstów, obrazków, infografik i innych wizualnych pomocy. Informacje powinny być prezentowane w krótkich, konkretnych zdaniach, bez skomplikowanych terminów. Warto rozważyć tworzenie specjalnych tras zwiedzania, dostosowanych do ich potrzeb.
Audiodeskrypcja – Opowiadanie Historii Dźwiękiem
Audiodeskrypcja to werbalny opis wizualnych elementów ekspozycji, skierowany do osób niewidomych i słabowidzących. To nie tylko suchy opis, ale przede wszystkim opowiadanie historii, które pozwala na wyobrażenie sobie eksponatu. Opis powinien być precyzyjny, ale i angażujący. Ważne jest, by audiodeskrypcja zawierała informacje o kolorach, kształtach, materiałach, fakturach i kontekście historycznym.
Dobrym przykładem jest audiodeskrypcja obrazu. Zamiast powiedzieć: Na obrazie widać kobietę, można powiedzieć: Na obrazie, utrzymanym w ciepłych barwach, widać kobietę w czerwonej sukni, z delikatnym uśmiechem na twarzy. Jej włosy są upięte w skomplikowaną fryzurę, a w dłoni trzyma wachlarz. W tle rozciąga się zielony ogród.
Audiodeskrypcję można udostępniać na różne sposoby: poprzez przewodniki audio, aplikacje mobilne lub systemy słuchawkowe. Ważne jest, by była ona dobrze zsynchronizowana z lokalizacją zwiedzającego w muzeum.
Tłumaczenia na Język Migowy (PJM) – Widoczna Komunikacja
Tłumaczenia na język migowy to kluczowy element dostępności dla osób niesłyszących. PJM nie jest prostym przełożeniem języka polskiego, ale odrębnym językiem z własną gramatyką i słownictwem. Dlatego ważne jest, by tłumaczenia były wykonywane przez profesjonalnych tłumaczy PJM, którzy mają doświadczenie w pracy z muzeami.
Tłumaczenia PJM można udostępniać w formie filmów, które są wyświetlane obok eksponatów lub poprzez aplikacje mobilne. Warto rozważyć zatrudnienie tłumacza PJM na żywo podczas wydarzeń specjalnych i oprowadzań.
Pamiętajmy, że sama obecność tłumaczenia PJM to nie wszystko. Ważne jest, by film był dobrej jakości, tłumacz był wyraźnie widoczny, a oświetlenie odpowiednie. Dbałość o szczegóły ma tutaj ogromne znaczenie.
Uproszczone Teksty i Wizualizacje – Narracja Zrozumiała dla Wszystkich
Uproszczone teksty to teksty napisane prostym językiem, unikające skomplikowanych terminów i długich zdań. Są one szczególnie ważne dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, ale mogą być pomocne dla wszystkich zwiedzających, w tym dla dzieci i osób, dla których język polski nie jest językiem ojczystym. Nie chodzi o infantylizację, ale o klarowność przekazu.
Wizualizacje, takie jak obrazki, infografiki i mapy, mogą pomóc w zrozumieniu trudnych koncepcji i procesów. Dobrze zaprojektowana infografika może przekazać więcej informacji niż długi tekst.
Przygotowując uproszczone teksty i wizualizacje, warto skonsultować się z osobami z niepełnosprawnością intelektualną, by upewnić się, że są one zrozumiałe i użyteczne. Ich perspektywa jest bezcenna.
Modele Dotykowe i Eksponaty Interaktywne – Aktywne Zwiedzanie
Modele dotykowe to repliki eksponatów, które można dotknąć i zbadać. Są one szczególnie ważne dla osób niewidomych i słabowidzących, ale mogą być ciekawe dla wszystkich zwiedzających. Ważne jest, by modele były wykonane z trwałych materiałów i miały wyraźnie zaznaczone detale.
Eksponaty interaktywne, takie jak gry, symulacje i stanowiska multimedialne, mogą angażować zwiedzających w aktywny sposób. Ważne jest, by były one dostępne dla osób z różnymi niepełnosprawnościami – np. posiadały alternatywne metody sterowania dla osób z niepełnosprawnością ruchową i audiodeskrypcję dla osób niewidomych.
Przykładem może być interaktywna mapa bitwy, gdzie osoba niewidoma, dotykając poszczególnych punktów, usłyszy opis wydarzeń, które miały tam miejsce. Albo stanowisko, gdzie można dotknąć replik narzędzi i dowiedzieć się, jak były używane w dawnych czasach.
Pamiętajmy, że dostępność to proces ciągły, a nie jednorazowe działanie. Warto regularnie oceniać i aktualizować swoje działania, by upewnić się, że są one nadal skuteczne i odpowiadają potrzebom zwiedzających. Zapraszajmy osoby z niepełnosprawnościami do współtworzenia narracji muzealnych. Ich głos jest kluczowy.
